* Ο «Ιλισσός» ήταν μηνιαίο, εικονογραφημένο περιοδικό, το οποίο εκδιδόταν στην Αθήνα από τον Μάιο του 1868 ως τον Απρίλιο του 1872.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ιλισός ή Ιλισσός ή Σιλισσός ή Ειλισσός ή ρέμα της Καλλιρρόης (κατά τον Παυσανία, λέξη πελασγικής προέλευσης με προελληνική ρίζα), ήταν ονομαστός ποταμός των αρχαίων. Οι Αθηναίοι θεωρούσαν τον Ιλισό ιερό και στις όχθες του διατηρούσαν βωμούς πολλών θεών, όπου τελούνταν τα ‘’Μικρά Μυστήρια’’, τα οποία σχετίζονταν τόσο με τα ‘’Ελευσίνια’’, όσο και με ‘’Διονυσιακές’’ τελετουργίες. Σύμφωνα με μαρτυρία του Στράβωνα, ο Ιλισσός ήταν “χειμαρρώδης, το πλέον θέρος δε μειούται τελείως” (το μεγαλύτερο μέρος του καλοκαιριού), ενώ ο Πλάτων τον αποκαλεί “υδάτιον” (ρεματάκι).

Η Φωτό Μου

Καθημερινά... με τον Πάνο Αϊβαλή // Επικοινωνία στο email: kepeme@gmail.com

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν' ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Μετάφραση - Translate

Άνθρωποι και Φύση πάνω από τα κέρδη

Πέμπτη 10 Νοεμβρίου 2016

Ακολουθώντας τον Ηριδανό, -το κρυφό ποτάμι της Αθήνας

Ο Ηριδανός διασχίζει και σήμερα τον Κεραμεικό
Ο Ηριδανός ήταν ένας από τους ποταμούς που άρδευαν το λεκανοπέδιο των Αθηνών από τηνΠροϊστορία, μαζί με τον Ιλισό και τον Κηφισό. Η ορμητική του ροή αλλά και το γεγονός ότι περνούσε από το κέντρο της πυκνοκατοικημένης πόλης, οδήγησε στον εγκιβωτισμό και την υπογειοποίησή του κατά τμήματα και περιόδους, ήδη από την κλασική αρχαιότητα. Σήμερα αποτελεί ένα από τα αόρατα φυσικά στοιχεία της πόλης, σχεδόν άγνωστο στους Αθηναίους ενώ η παρουσία του στο γεωανάγλυφο γίνεται αντιληπτή μέσω ενδείξεων.
Η παρακάτω ημερήσια διαδρομή είναι, ουσιαστικά, μια ανίχνευση αυτών των ενδείξεων και -αναφέροντας μαζί αρχαία και σύγχρονα αθηναϊκά τοπόσημα- κάποια προσπάθεια ερμηνείας τους˙και όπως όλες οι ερμηνείες, αν όχι υποκειμενική τότε σίγουρα φορτισμένη από τα προσωπικά εργαλεία αντίληψης του κόσμου καθενός (γνώσεις, συναισθήματα, αδυναμίες, εμμονές…), στη συγκεκριμένη περίπτωση, του δικού μου.
Για να επιστρέψουμε όμως στον Ηριδανό: Ο ορμητικός χείμαρρος αναφέρεται πολύ σποραδικά στις αρχαίες πηγές˙ η ολιγολογία τους ίσως να οφείλεται στα έργα ελέγχου της ροής του. Μια σύντομη έρευνα δίνει κάποια αναπαραγώμενα μυθολογικά στοιχεία ενώ οι τοπογραφικές πληροφορίες είναι ελάχιστες (βλ. κυρίως Πλάτωνα, Παυσανία, Στράβωνα). Περισσότερα στοιχεία έγιναν γνωστά μετά τις ανασκαφές για τον Μητροπολιτικό Σιδηρόδρομο Αθηνών στις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Περιληπτικά
Ο Ηριδανός, το μικρότερο από τα τρία ποτάμια της Αθήνας αλλά και βασικός άξονας ρυμοτομίας σε όλες τις περιόδους, είχε συνεχή ροή, άλλαζε συχνά κοίτη και πλημμύριζε στις μεγάλες βροχοπτώσεις καθώς δεχόταν τα νερά από την Ακρόπολη, τον Άρειο Πάγο, την Πνύκα αλλά και από άλλα μικρά ρέματα και χειμάρρους (εικ.1). Τα δεδομένα αυτά έκαναν τους Αθηναίους να ασχολούνται διαχρονικά με το πρόβλημα ελέγχου της κοίτης του σε διάφορα σημεία της διαδρομής του (βλ. παρακάτω). Η πιο σημαντική επέμβαση είναι, βέβαια, στη ρωμαϊκή περίοδο (2ος αι. μ.Χ.), όπου το ποτάμι καλύπτεται με πλίνθινη καμάρα και μετατρέπεται σε κλειστό αγωγό-υπόνομο (εικ.6) .


Πλατεία Δεξαμενής 11.24 π.μ.
Η βιβλιογραφία αναφέρει πως ο Ηριδανός πηγάζει στις Νότιες υπώρειες του Λυκαβηττού, (: εκεί που είναι η Σχολή Δοξιάδη, -εικ.1), κάπου στα ΒΔ της πλατείας Δεξαμενής. Η αναζήτηση ιχνών του ανάμεσα σε τεράστια αυτοκίνητα, πάρκινγκ και αδέσποτα σκυλιά, άγονη. Σκοτεινή και η πορεία του μέχρι το Σύνταγμα. Το πρόπυλο της Αδριάνειας Δεξαμενής που σώζεται αποσπασματικά στην ομώνυμη πλατεία δεν έχει σχέση με το ποτάμι, όπως συχνά αναφέρεται˙το νερό που συνέλλεγε ερχόταν από την Πάρνηθα. Κατηφορίζω προς το Σύνταγμα.

Σύνταγμα 11.41 π.μ.
Οι ανασκαφές του ΜΕΤΡΟ έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα όλων των εποχών. Η περιοχή αυτή, που βρισκόταν εκτός των τειχών, ως τα χρόνια του Αδριανού, ήταν μια ειδυλλιακή τοποθεσία με άφθονα ύδατα˙στα Νότια (του λόφου του Αγίου Αθανασίου ή Αγίου Θωμά, που υπήρχε στη θέση της Βουλής μέχρι το 1836) έρεε ο Ιλισός ενώ κάτω από τη σημερινή πλατεία του Αγνώστου Στρατιώτηδιέρχεται ο Ηριδανός. Το γεγονός αυτό υπαγόρευε την ύπαρξη διαφόρων χρήσεων της περιοχής, όλες σχετιζόμενες με το νερό: οι ανασκαφείς -εκτός από το διαχρονικά χρησιμοποιούμενο παρόδιο νεκροταφείο- εντόπισαν χυτήρια του 5ου αι. π.Χ., μεγάλο ύστερο ρωμαϊκό συγκρότημα με λουτρικές εγκαταστάσεις, τμήματα του Πεισιστράτειου και του ρωμαϊκού υδραγωγείου, το υδρευτικό δίκτυο της τουρκοκρατίας αλλά και ένα από τα αρχαία Γυμνάσια των Αθηνών, το λεγόμενο Λύκειο, που σχετίζεται με τον Αριστοτέλη.
Η ορμή που εξασφάλιζε το ποτάμι κατεβαίνοντας από τον Λυκαβηττό διαπιστώθηκε, επίσης, στις ανασκαφές με την παρουσία μικροκοιτών δίπλα στην κεντρική κοίτη ενώ δεν πρέπει να είναι τυχαίο πως, μεταγενέστερα, η κρήνη που βρισκόταν στη συμβολή Όθωνος & Αμαλίαςονομάζονταν Μπουμπουνίστρα, λόγω του θορύβου που προκαλούσαν τα νερά.
Η κεντρική κοίτη του Ηριδανού αποκαλύφθηκε εγκάρσια στη λεωφόρο Αμαλίας, στο ύψος της οδού Όθωνος, σε πλάτος που μαζί με τις όχθες του ξεπερνά τα 50μ. Τμήμα της, και μερικά διαφωτιστικά σχέδια, μπορεί να δει κανείς στον υπόγειο σταθμό ΜΕΤΡΟ του Συντάγματος (εικ.2).
Η πορεία του Ηριδανού μέσα από τον Κεραμεικό. (Από το ΥΠΠΟ 2000, 25)Στέκομαι μπροστά στα κάγκελα, που ορίζουν Βόρεια τον Κεραμεικό. Μια παρέα εφήβων, μια κυρία με τα ψώνια της, δεκάδες αυτοκίνητα, εκατοντάδες Αθηναίοι περνούν πάνω από τη νοητά συνεχιζόμενη πορεία του Ηριδανού, αγνώμονες. Ένα τοπίο που μεταβάλλεται, φυσικά ή τεχνητά, υπέργεια και υπόγεια. Ο Αριστοτέλης είχε δίκιο: «Δεν μπορείς να μπεις ποτέ δυο φορές στο ίδιο ποτάμι».
Όμως, τα πλατάνια στις καθέτους της Μητροπόλεως, η βαθύτερη στάθμη της Καπνικαρέας από τις προσχώσεις του ποταμού, οι μαρτυρίες του Dörpfeld για χρήσεις των υδάτων στο πότισμα, το πλύσιμο και τους νερόμυλους στα τέλη του 19ου, τα μνημεία στο σταθμό του Μοναστηρακίου, όλα ενδείξεις μιας υγρής δύναμης που παρά τις στρεβλώσεις, εξακολουθεί να ρέει σταθερά, υπόγεια. Ο Ηριδανός συνεχίζει να υπάρχει σιωπηλά κάτω από τόνους τσιμέντου και ασφάλτου. Η διαδρομή έχει φτάσει σχεδόν στο τέλος της. Άλλωστε για τον καθένα είναι διαφορετική.
Η πορεία του πρόσφατα αποκαλύφθηκε και διασαφηνίστηκε χάρη στις ανασκαφές που διενεργήθηκαν στο πλαίσιο των έργων του μετρό. Σε αρκετά σημεία των σταθμών διατηρούνται, υπόγεια, ορατές οι ενδείξεις της ύπαρξής του. Σήμερα ο Ηριδανός, είναι ορατός μόνο στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, όπου συντηρεί ένα μοναδικό οικοσύστημα για το ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Εκεί, και σε μήκος μερικών εκατοντάδων μέτρων, ο ποταμός βοηθάει στην ανάπτυξη σήμερα φτωχής χλωρίδας (υδροχαρές νεροκάλαμο (Phragmites australis) και το ξενικό είδος το Canna edulis), ενώ μέσα στο νερό υπάρχει το μικρό ψάρι κουνουπόψαρο (Gambusia affinis) και πρασινόφρυνοι (είδος βατράχου). Στη γύρω περιοχή υπάρχουν χελώνες και σαύρες, αλλά και θηλαστικά όπως σκαντζόχοιροι και νανονυχτερίδες, ενώ από τα πουλιά έχουν παρατηρηθεί δεκοχτούρες, σταχτάρες, χελιδόνια, σπιτοχελίδονα, κότσυφες, ωχροστριτσίδες, μαυροτσιροβάκοι, μυγοχάφτες, καρακάξες και σπουργίτες.«Ο κύρης μου ο Λασπάς μ' ανάστησε, σαν μ’ ερωτολαχτάρα έσμιξε με τη Νερορήγισσα στου Ηριδανού τις όχθες...» (Βατραχομυομαχία, στίχ. 19-20, Μεταφρ. Ν. Κοτσελίδης)


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου